Günümüzde Barbaros Meydanı veya Beşiktaş Meydanı olarak bilinen, doğusunda ve batısında iki saraya ait yapıların, kuzeyinde eski Tramvay Caddesi’nin, güneyinde ise Boğaziçi’nin arasındaki geniş alanın tarihi 16. yüzyıla kadar uzanıyordu. Burası, pek çok geminin demirlediği bir sahil olmakla birlikte, uzak deniz seferlerinin de başladığı bölgeydi. Alanın denizle olan bu önemli bağlantısı, Rumeli ile Anadolu arasında önemli bir geçiş noktası hüviyeti kazanmasını, dolayısıyla tüccarların ve gezginlerin sıklıkla uğradıkları bir yer olmasını sağlamıştı. Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde bir kervansarayın da bulunduğunu söylediği bu alan, kervanların uğrak noktası olması nedeniyle asırlarca “Deve Meydanı” ismiyle anılageldi.

Barbaros Meydanı’nda varlığı bilinen ve bazıları 20. yüzyıl başına kadar ulaşan yapılar arasında, Barbaros Hayrettin Paşa’nın burada yaptırdığı türbesi, külliyesine ait bazı binalar, ahşap ev ve ahırlar ile farklı amaçlar için kullanılan iskeleler vardı. Meydan, 20. yüzyıl içinde üç önemli değişim yaşarken, bu yapıların da önemli bir kısmı ya yıkıldı ya da başka bir yere taşındı. Meydanın çehresini değiştiren bu düzenlemelerden önce, Cumhuriyet döneminde burada gerçekleşen en önemli girişimlerden birinin 1936’da inşa edilen Tayyare Fabrikası olduğunu belirtmek gerekir. Nuri Demirağ’ın çabalarıyla kurulan ülkenin bu ilk sivil havacılık tesisi, Hayrettin İskelesi’nin arkasındaki alanda 1943’e kadar aralıksız hizmet vermişti. Burada uçaklar ve yedek parçaları üretildi, uçuş eğitimleri düzenlendi, atölye ve laboratuvarlarında birçok mühendis ve işçi çalıştı.

Barbaros Meydanı’ndaki ilk önemli kentsel düzenleme, 1940’ların başında dönemin İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Dr. Lütfi Kırdar tarafından gerçekleştirildi. Fransız Mimar ve Şehir Plancısı Prof. Henri Prost’un hazırladığı planlara uygun olarak, eski Deve Meydanı’ndaki pek çok taş ve ahşap yapı yıkıldı. Ardından Barbaros Hayrettin Paşa’nın türbesinin çevresi açılarak buraya modern bir meydan kimliği kazandırıldı. Bu düzenlemeler sırasında, Barbaros Hayrettin Paşa Vakfı’na ait akar binalarının yanı sıra, alandaki Hasanpaşa Karakolu, Yedi-Sekiz Hasan Paşa Türbesi ve İskele Mescidi de yıkıldı. 1944’te ise, heykeltıraşlar Zühtü Müridoğlu ve Ali Hadi Bara’nın yaptığı Barbaros Hayrettin Paşa Anıtı’nın, Henri Prost’un belirlediği noktaya yerleştirilmesiyle burası artık törenler için de ideal bir meydan haline geldi.

Meydanın geçirdiği ikinci büyük düzenleme ise, 1956-1958 yılları arasında gerçekleşti. Bu düzenlemeler kapsamında Tophane’den Sarıyer’e kadar uzanacak sahil yolunun yapılırken Barbaros Meydanı’nın caddeye bakan tarafında bir dizi değişiklik yaşandı. Yol genişletmeleri sırasında meydanın bir parçası sayılabilecek Sinanpaşa Hamamı yıkıldı, Bezmialem Valide Sultan Çeşmesi’nin yola bakan kısmı kesilerek Maçka’ya taşındı. Tüm bunların yanında, belki de meydanın kimliğine etki eden en önemli değişim Barbaros Bulvarı’nın açılması oldu. Meydan, artık üç yönde gelip giden yoğun bir motorlu araç trafiğinin merkezinde kalmıştı.

Barbaros Meydanı ve çevresi, son olarak 1990 sonrasında uzun soluklu fakat plansız bir değişim sürecine girdi. Bu değişimin öznesi olan unsurlar arasında, kentin artan insan ve taşıt trafiğinin yanında, rıhtımda sıralanan estetik güzellikten uzak biniş noktaları, farklı ebatta alanlara yayılmış irili ufaklı işletmeler, dağınık bir halde duran otobüs ve dolmuş durakları da vardı. Meydanı yeniden ele alabilmek için, 1990 yılında Beşiktaş Meydanı ve Çevresi Kentsel Tasarım Projesi Yarışması düzenlense de, bu yarışmayı kazanan ekibin projesi uygulanmadı. Ardından 2007’de ve takip eden yıllarda, burada buluşan yolları ve araç trafiğini yeraltına alıp, meydanı tamamen yayalara bırakacak yeni bir proje gündeme geldi. Ancak 2021 başına gelindiğinde, bu projenin de herhangi bir uygulaması henüz hayata geçmemişti.

“Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi”, TC Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, https://www.dzkk.tsk.tr/Genel/icerik/barbaros-hayrettin-pasa-turbesi [10.02.2021].
Özge Gündem, Cumhuriyet’in Kuruluşundan Günümüze İstanbul’da Düzenlenen Kentsel Tasarım Yarışmaları Bağlamında Beşiktaş Meydanı Örneği (Yüksek Lisans Tezi, TC Beykent Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2009).
Nalan Dönmez Yakarçelik, “Değerli Bir Miras: Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi ve Haziresi”, Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, s. 19 (2020): 148-165.
Süleyman Faruk Göncüoğlu, Beşiktaş Meydanı ve Çevresinin Değişim Hikayesi (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yayınları, 2019), 35.
Emine Merdim Yılmaz, “Bir Meydan İki Tasarım”, Arkitera, 25.02.2008.
Bahar Bayhan, “Bir ‘Rantsal Dönüşüm Projesi’ de Beşiktaş Meydanı’na”, Arkitera, 05.01.2015.
Ahmet Murat’la 16 Ocak 2018 tarihinde Vişnezade’de yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Afife Batur’la 25 Ocak 2018 tarihinde Balmumcu’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Murat Dağlı’yla 18 Şubat 2021 tarihinde Balmumcu’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.