Preveze Zaferi adıyla anılan deniz muharebesi, günümüzün Yunanistan topraklarında yer alan Preveze Kalesi önündeki İyon Denizi sularında gerçekleşti. Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının, Amiral Andrea Dorea’nın yönettiği Haçlı donanmasına karşı 27 Eylül 1538 tarihindeki zaferiyle sonuçlandı. Bu zafer, yaygın görüşe göre Akdeniz’de Osmanlıların hakimiyetini meşrulaştırmıştı.
Osmanlıların 16. yüzyıldaki bu askeri başarısı uzun yıllar bir törenle anılmadı. Hem Prezeve Zaferi hem de Barbaros Hayrettin Paşa için yapılan ilk anmalar, bu konuda uzman sayılan ve “ihtifalci” adıyla anılan Mehmed Ziya Bey’in düzenlediği bazı toplantılarla sınırlıydı. Mehmed Ziya Bey, 1930’daki vefatına kadar sadece Barbaros Hayrettin Paşa için değil, Sokullu Mehmed Paşa ve Mimar Sinan gibi tarihi önemi büyük devlet adamları ve sanatçılar için de düzenlediği çeşitli etkinliklerle ünlüydü. Bu tür etkinliklerin organizasyonunu üstlenir, aynı zamanda kendisi de ateşli konuşmalar yapardı.
Preveze Zaferi için devlet erkanının da katılacağı ilk geniş kapsamlı tören 1938’de yapıldı. Zira bu yıl, büyük zaferin 400. yıldönümüydü. Denizcilik üzerine merakı olan, araştırmalar yapan ve yazılar yazan Abidin Daver’in önerisiyle gerçekleşen bu ilk törenin yeri ise, elbette Barbaros Hayrettin’in “ikinci memleketi” Beşiktaş olacaktı. Daver’in önerisi önce dönemin Donanma Komutanı Tümamiral Mehmet Şükrü Okan, ardından Başbakan Celal Bayar tarafından uygun görüldü ve “Barbaros Günü” adıyla düzenlenen ilk tören 27 Eylül 1938 günü Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi önünde yapıldı. Beşiktaş’a giden yolların trafiğe kapatıldığı, resmi dairelerden dükkanlara kadar her yerin bayraklarla donandığı, Hamidiye kruvazörünün Beşiktaş önüne demirlediği ve türbenin önünde levent kıyafetleri giymiş askerlerin beklediği bu önemli günde İstanbul halkı Beşiktaş’a akın etmişti. Binlerce kişinin katıldığı, marşların söylevlere karıştığı bu tören, takip eden yıllarda Beşiktaş’ta bir geleneğe dönüştü ve isminin “Donanma Günü” olarak değiştiği 1948’e kadar “Barbaros Günü” namıyla kutlandı.
Abidin Daver, düzenlenmesine ön ayak olduğu Barbaros Günü törenlerinin Türk denizciliği için iyi bir başlangıç olduğunu fakat yetersiz kaldığını ileri sürerek, bu etkinliğin tek bir günden bir haftaya yayılacak şekilde genişletilmesini önerdi. İngiltere ve Fransa’daki örneklerden hareketle, Donanma Günü ve Haftası olarak yeniden planlanması için çaba gösterdi ve 1947’de Başbakan Recep Peker’i bu konuda ikna etti. Yapılan hazırlıkların ardından, törenlerin yeni kimliğiyle 27 Eylül 1948 günü İstanbul’da ve İzmit’te düzenlenmesi sağlandı.
Preveze Zaferi’nin 410. yıldönümünde yine dört bir taraf bayraklarla süslenmiş, Ortaköy’den Kabataş’a kadar gemiler sahil hattına demirlemiş, Barbaros Hayrettin Paşa’nın türbesi ve heykelinin çevresi törenler için hazırlanmıştı. Deniz Harp Okulu öğrencilerinin Karaköy-Tepebaşı-Taksim hattındaki yürüyüşlerine, Taksim Cumhuriyet Anıtı önünde subaylar ve devlet görevlileri de katılmış ve büyük kortej, saat 11.00’de Barbaros Hayrettin Paşa Anıtı önünde toplanarak, halkla birlikte töreni gerçekleştirmişti.
1938 itibariyle Preveze Zaferi’nin ve Barbaros Hayrettin Paşa’nın her yıl anıldığı tören son isim değişikliğini 1964’te yaşadı ve etkinliğin ismi Deniz Kuvvetleri Günü’ne dönüştürüldü. Yıllar içinde isminde ve programında bazı değişiklikler daha yaşasa da, Preveze Zaferi 1938’den bu yana Beşiktaş’ta her yıl kutlanmaya devam eden askeri bir tören ve Beşiktaş’la özdeşleşmiş büyük bir amiralin anıldığı önemli bir gün olageldi.
“Büyük Türk Denizcisi için İhtifal yapıldı”, Yeni Sabah, 28.08.1938.
Yaşar Nabi, “Bir yıldönümünün düşündürdükleri”, Ulus, 29.09.1938.
“Bugün Preveze zaferinin yıldönümünü kutladık”, En Son Dakika, 27.09.1940.
“Preveze zaferinin 405 inci yıldönümü”, Son Telgraf, 27.09.1942.
“Preveze Deniz Zaferi ve Deniz Kuvvetleri Günü böyle kutlandı”, CNN Türk, 27.09.2018.
Ferdi Uyanıker, “Türk Deniz Kuvvetlerinde Bir Tören Geleneğinin Başlaması: Barbaros Günü’nden Deniz Kuvvetleri Günü’ne”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 45 (2021): 185-198.