Ortaköy’de bugünkü Muallim Naci Caddesi üzerinde bulunan ve ismini, cemaat tarafından adandığı Aziz Fokas’tan alan kilise 1856’da yapıldı. Yaygın görüşe göre Ereğli’de dünyaya gelen fakat yaşamının büyük kısmını geçirdiği Sinop’la anılan piskopos Fokas, Roma İmparatoru Traianus (98-117) döneminde şehit edilmiş ve 4. yüzyıl itibariyle başta Karadeniz bölgesi olmak üzere çok geniş bir coğrafyada Hıristiyanlarca önemli bir külte sahip olmuştu. 19. yüzyıl ortasında Ortaköy’de inşa edilen bu kilise de, Fokas’a atfedilen kiliselerden biriydi.
Aslında bu kilisenin bulunduğu yerde, Doğu Roma İmparatoru I. Basileos tarafından 9. yüzyılda yaptırılmış bir manastır vardı ve aynı ismi taşıyordu. İstanbul’un fethinin ardından manastır yıkılınca yerine küçük bir kilise inşa edildi. Ne var ki İstanbul’un kadim dertlerinden biri olan yangınlar, kentteki çoğu yapı gibi Ortaköy’deki bu ibadethaneyi de rahat bırakmadı. Doç. Dr. Sevgi Parlak’ın çeşitli kaynaklardan derlediği bilgilere göre, 16. yüzyıl sonunda yapılan ahşap kilise epey harap olduğu için 1693’te aynı yerde yeni ve daha büyük bir kilise inşa edildi fakat bu yapı 1719 yangınında küle dönüştü. 1720-1721 tarihlerinde yerine yapılan yenisi ise 6 Ekim 1853’teki yangını atlatamadı. Bunun üzerine, Ortaköylü Rumların da desteğiyle, mimar Savvas Kalfas tarafından bugünkü kilise temelden inşa edildi.
Aya Fokas Rum Ortodoks Kilisesi, mevcut kitabelerindeki bilgilere göre Sultan Abdülmecid döneminde Vasil Muratoğlu, Stefan Anastasiou, Kilise yöneticileri ve bağışçıların katkılarıyla yapıldı ve 1938 yılında İoannis Küpelis’in yardımıyla tezyin edildi. Bir buçuk asırdan bu yana ayakta duran ve hem Çırağan hem de Arnavutköy yönünden Ortaköy’e gelenleri köyün merkezinde karşılayan Aya Fokas Rum Ortodoks Kilisesi, köyün kültürel sembollerinden biri olarak kuşaktan kuşağa Ortaköylülerin doğumlarına, vaftizlerine, ibadetlerine, bayram kutlamalarına ve cenaze törenlerine ev sahipliği yapmaya devam ediyor.
Büyük Mecidiye Camii ve Ortaköy, ed. Mehmet Baha Tanman (İstanbul: Kuveyt Türk Katılım Bankası Kültür Yayınları, 2014), 205-209.
Durmuş Gür, Fatma Gür, “Hagios Phokas”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. 14, s. 3 (2016): 1-38.