Halk arasında “Ortaköy Sinagogu” ismiyle de anılan Etz Ahayim Sinagogu, 1618 yılında Büyük Bedesten’de (Kapalıçarşı) çıkan yangının ardından Ortaköy’e yerleşen Sefaradlarca yaptırıldı. Aslında Yahudi nüfusun köydeki varlığı Doğu Roma İmparatorluğu dönemine kadar uzanıyordu ama bu dönemde bölgede yaşayan Romaniot Yahudilerine ibadetleri için muhtemelen küçük tapınakları yeterli geliyordu. 1618 sonrasında Sefaradların yoğunluğu artınca hem Etz Ahayim Sinagogu inşa edildi hem de bölgedeki ticari ve kültürel faaliyetler gelişti. Öyle ki, Ortaköy 18. yüzyıl itibariyle Yahudi matbaacılığının merkezine dönüştü ve pek çok değerli eser uzun süre burada basıldı.
Etz Ahayim Sinagogu, Ortaköy’ün merkezinde Büyük Mecidiye Cami ve Aya Fokas Rum Ortodoks Kilisesi’yle birlikte köyün asırlardır süregelen çok dinli ve çok kültürlü dokusunun sembol yapılarından biri oldu. Sinagog 1814’te çıkan yangında zarar gördü ve 1825’te masraflarının büyük kısmı Kamondo Ailesi tarafından karşılanan bir restorasyon geçirdi. Bu tarihten sonra irili ufaklı bazı onarımlar daha gören ve günümüzdeki çift sütunlu girişi 1915’te inşa edilen yapı, en ciddi tahribatı 1941 yılında yaşadı. Yom Kippur bayramının kutlandığı 1 Ekim 1941 gecesi büyük bir yangın geçiren sinagogda, ehal adlı kutsal metinlerin saklandığı bölüm dışında neredeyse her yer yandı.
“Hayat Ağacı” anlamına gelen Etz Ahayim Sinagogu 1944 yılında geniş çaplı bir onarım görerek bugünkü halini aldı. Günümüzde Ortaköy’de meskûn çok fazla Yahudi kalmadı. Naim Güleryüz’ün derlediği verilere göre, köyde 1930’larda yaklaşık 700 Yahudi aile yaşarken, 1977’de bu sayı 150 civarına kadar indi. Buna rağmen Etz Ahayim Sinagogu, 2020’lere gelindiğinde yalnızca Ortaköy için değil, İstanbullu tüm Yahudi toplumu için asırlardır süregelen önemini taşımaya ve Beşiktaş’taki az sayıda sinagogdan biri olarak bayramlarda, düğünlerde, cenazelerde ve diğer ibadet törenlerinde Sefarad cemaatini çatısı altında toplamaya devam ediyor.
Naim. A. Güleryüz, “Fetih Öncesi ve Feth-i Hakani Sonrası İstanbul’da Musevi İbadethaneleri”, Osmanlı İstanbul’u II: II. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu Bildirileri, 27-29 Mayıs 2014 (İstanbul : İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2014): 439-454.
Kürşad Demirci’yle 18 Haziran 2021 tarihinde Balmumcu’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.