Halk arasında yaygın olarak Arnavutköy Rum Mezarlığı diye anılan mezarlık, 1865 yılında Arnavutköy sırtlarında uzanan tarlaların yakınında kuruldu. Günümüzde Kültür mahallesi sınırları içinde kalan bu alan, Sekbanlar Caddesi’nden Arnavutköy’e doğru inerken sağ tarafta kalan bir yamaçta oluşturulmuştu. Mezarlık köyden uzak bir yerde bulunmasının nedeni ise, cenazeleri buraya defnedilen kişilerden pek çoğunun ölüm nedeniydi: kolera.
19. yüzyılda dünya çapında milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine neden olan kolera salgınlarıyla İstanbul 1831’de tanıştı. Kiminde gemilerle kimindeyse askerler, tüccarlar ve göçmenler sayesinde kente ulaşan kolera, yüzyılın sonuna kadar neredeyse her on yılda bir önemli salgınlara dönüştü ve binlerce kişinin yaşamına mal oldu. Bunlar arasında en güçlü ve yıkıcı olanı ise, 1865’te yaşanan ve kentte 30 binden fazla kişinin ölümüne neden olan salgındı.
“Büyük Kolera” ismiyle adlandırılan bu salgın, pek çok Boğaziçi köyü gibi Arnavutköy’ü de derinden etkiledi ve hayatını kaybeden Rumların köyün dışına defnedilmeleri kararlaştırıldı. Bu nedenle bu ölümcül hastalığa yenik düşenler, kilisenin ve evlerin bahçelerine değil, köyün yamacına kurulan yeni mezarlığa taşındılar. Bu mezarlığın batısında, kökleri Doğu Roma İmparatorluğu dönemine kadar uzanan eski bir kilise ile “Büyük Ayazma” ismiyle anılan bir de su kaynağı bulunuyordu. Mezarlığın oluşturulmasının ardından, 1871 yılında eski kilisenin yerine Profiti İlias (İlyas Peygamber) Kilisesi inşa edildi.
1865 tarihli Büyük Kolera salgınında hayatını kaybedenler için oluşturulan, takip eden yıllarda başkalarının da defnedildiği Profiti İlias Rum Ortodoks Mezarlığı, 2020’lere gelindiğinde Arnavutköy sırtlarındaki asırlık ağaçların arasında varlığını korumaya devam ediyor.
Burcu Karaçam, “Önce çilekler bozuldu”, Cumhuriyet Pazar, s. 744 (2000): 18-19.
Gizem Kıygı, “19. Yüzyılda Salgın Hastalıklar Kentleri Nasıl Şekillendirdi? (II)”, Arkitera, 03.04.2020.
Luigi Mogeri, Carte du Bosphore de Constantinople et de ses environs pour servir de guide à la marche du Choléra, 1885.
Orhan Türker, Mega Revma’dan Arnavutköy’e (İstanbul: Sel Yayıncılık, 1999), 39-41.
Sinan Yücel, “İstanbul’un kolera mücadelesi”, İST Dergi, 23.07.2020.