Kuruçeşme’de Kırbaç Sokağı üzerindeki Yerevman Surp Haç Kilisesi inşa edilmeden önce, Eremya Çelebi Kömürciyan’ın verdiği bilgilere göre burada 17. yüzyılda “kutsal işaret” anlamına gelen Surp Nişan adlı bir mabet vardı. 1773-1781 ve 1782-1799 aralığında iki defa Patrik unvanını taşıyan II. Zakarya Pokuzyan’ın ikinci patriklik döneminin sonunda, hem onun hem de Çoban Amira Hovavyan ile Episkopos İstanbullu Hovhannes’in yardımlarıyla bugünkü kilise inşa edildi. Kilise 28 Şubat 1798 günü Patrik II. Zakarya Pokuzyan tarafından takdis edilerek ibadete açıldı.
1830’lara gelindiğinde kilise Garabed Amira Balyan tarafından yenilendi ve 16 Kasım 1834’te bu defa Patrik II. İspedanos Zakaryan tarafından takdis edilerek yeniden ibadete açıldı. Ertesi yıl kilisenin bahçesine Tarkmanças adlı bir okul inşa edilip burada eğitime başlansa da, Ortaköy’deki adaşının aksine bu okul günümüze ulaşmadı. Yerevman Surp Haç Kilisesi 1834 sonrasında bir dizi onarım geçirdi ve mimari düzeninde bazı yenilikler gerçekleşti. Örneğin 1858’de kilisenin doğu ucuna bir çan kulesi eklendi, 1872’de ve 1905’te bahçesine iki çeşme yapıldı. Geçirdiği en önemli onarımın nedeniyse 1919’de çıkan Kuruçeşme Yangını’ydı. Bu yangında kilisenin kapıları, çatısı ve çan kulesi büyük hasar görmüştü.
Yerevman Surp Haç Kilisesi’nin tarihindeki önemli olaylardan biri, Ermeni harflerinin bulunuşunun 1500. yıldönümü kutlamalarıydı. 12-25 Ekim 1913’te kent genelinde düzenlenen törenler kapsamında Kuruçeşme’de yapılan etkinlikler, kilisenin o dönem İstanbul’daki Ermeniler için önemini gösteren kayda değer bir olaydı. Bu kutlamalara ve daha önce 19. yüzyılda cemaatler arası bazı önemli toplantılara ev sahipliği yapmanın yanında, Yerevman Surp Haç Kilisesi’ni önemli kılan bir unsur daha vardı: Gomidas Korosu. 1910 itibariyle Kuruçeşmeli gençlerin bir araya gelip resmi bir koro kurma çabaları Rahip Gomidas Vartabed’in öncülüğünde hayat buldu ve Kuruçeşme Yerevman Surp Haç Kilisesi Korosu ortaya çıktı. Gomidas’ın ismiyle anılan ve Ermeni sanat tarihinde önemli bir yeri olan bu koro, Kutsal Sunu İlahileri içerikli ilk konserini Kuruçeşme’de verdi.
Bazilikal plana sahip ana kilise yapısının kuzeyinde ve güneyinde iki şapeli bulunan, başta ana sunağı olmak üzere dikkat çekici bir iç düzen ve süsleme barındıran, simetrik yapısıyla İstanbul’daki Ermeni kiliseleri arasında mimari açıdan önemli bir sembol kabul edilen Yerevman Surp Haç Kilisesi, Kuruçeşme’nin asırlık kültür varlıklarından biri olarak tüm sadeliği ve aynı zamanda ihtişamıyla Kırbaç Sokağı’nda yaşamaya devam ediyor.
“Gomidas Korosu / Yerevman Surp Haç Kilisesi, Kuruçeşme”, Türkiye Ermenileri Patrikliği, http://www.turkiyeermenileripatrikligi.org/site/gomidas-korosu-kilise-korolari/ [08.09.2022].
Vağarşag Seropyan, “Yerevman Surp Haç Kilisesi”, Dünden Bugüne Beşiktaş, ed. Nuri Akbayar (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998), 233-234.
“Yerevman Surp Haç Ermeni Kilisesi”, Türkiye Ermenileri Patrikliği, http://www.turkiyeermenileripatrikligi.org/site/yerevman-surp-hac-ermeni-kilisesi-2-bolge-bogazin-avrupa-yakasi/ [13.07.2020].