Gaskonyalı Toma, 1965’te Bebek’te faaliyete geçen dönemin popüler lokanta ve gece kulüplerinden biriydi. İşletmenin sahibi, Arnavutluk’un Ergiri kentinden İstanbul’a gelen ve Balıkpazarı’nda küçük bir meyhane işleten Vasil Çingan’ın oğullarından Toma Çingan’dı. Alexandre Dumas’nın meşhur eserindeki silahşor d’Artagnan’ın memleketinden esinlenerek aileye “Gaskonyalılar” lakabını yakıştıran ise Reşad Ekrem Koçu’ydu.
Babaları Vasil’den devraldıkları meyhane ve taverna kültürün yaşatan Toma ve Vangel kardeşler, Koçu’nun kendilerine yakıştırdığı bu lakabı benimseyerek işletmelerinin isminde kullanmaya başladılar. Suriçi’ndeki mütevazı dükkanlarında İstanbullulara kendilerini sevdiren “Gaskonyalılar”, Balıkpazarı’ndan sonra Beyoğlu’nda, Yeşilköy’de ve Bebek’te popüler mekanlar açtılar.
Vefa Zat “çalgılı meyhanelerin çağdaş anlamda ilklerinden biri” olarak tanımladığı Gaskonyalı Toma’yı şöyle tarif etmişti:
“Gençlik yıllarımda müdavimi olduğum Gaskonyalı Toma’nın mekânı her yönüyle unutulmaz bir yerdi. Sözünü etmeye çalıştığım meyhane Bebek sahilinin hemen kenarında bulunuyordu. Boğaz’a nazır masaları ve mekânın iç mimarisiyle sımsıcak bir meyhaneydi. Toma’nın bu efsanevi mekânı o inanılmaz hizmet anlayışı, o yumuşacık hizmet tarzıyla çok kısa bir süre içinde İstanbul’un en ünlü meyhanelerinden biri haline gelmişti. Geleneksel çalgılı meyhanelerimizin çağdaş ve modern bir versiyonuydu âdeta. Burası aynı zamanda bu güzel kentimizin ilk “sosyetik” meyhanesiydi. Lakin toplumun her kesiminden büyük ilgi görür, ayrım yapmaz, herkese aynı hizmeti vermeye çalışırdı. Ayrıca birçok ilkler de Gaskonyalı Toma tarafından eğlence hayatımıza girmişti. Örneğin, opera söylenen ilk meyhane onun meyhanesiydi.
O günler Gaskonyalı Toma, Todori, Mösyö Dimitro, Ancelo, Antronik Baronyan ve de pek tabii ki Madam Despina gibi meyhaneci ustalarımızın en parlak günleriydi. Onlar ve onlar gibiler geleneksel meyhane işletme tarzının, o sıcacık hizmet anlayışının bugünlere kadar gelmesini sağladılar. Çok şeyler verdiler bu mesleğe ve bizlere. Meyhanelerimizin temel taşlarında onların emekleri vardır, alın terleri vardır. Her köşesinde, her tuğlasında onların göz nuru vardır. (…)
Sazlı sözlü eğlencelerin devam ettiği günlerden bir gün Toma mekânına bir Opera sanatçısı getirmiş, ortalık inim inim inlemeye başlamıştı. Ama neşe ve muhabbette gırla gidiyordu. O gece meyhanede bulunan ünlü araştırmacı tarih yazarı Reşat Ekrem Koçu’nun da keyfine diyecek yoktu. Bir ara Toma’yı yanına çağırarak “Senin adın bundan sonra Gaskonyalı” olsun demiş ama oldukça yüksek bir sesle söylemiş bunu. Ünlü “Üç Silahşörler” filminden esinlenerek…
O gece orada bulunan bütün gazeteciler de bu lakabı oldukça tutmuş, ertesi günü gazetelerindeki köşelerinde bunu duyurmuşlar okurlarına. İşte böylece Toma’nın şöhret kapıları bu lakapla sonuna kadar açılmış.
Toma bu anlamlı şöhreti yakalayınca Bebek’teki yerini hizmete açmıştı. Kendisinin yarattığı çekici atmosferle çok keyifli anlar yaşanırdı burada. Kimi günler normal meyhane hizmeti verilir, kimi günler sazlı sözlü eğlenceler yapılır, kimi günlerde de “Şiir Geceleri” düzenlenirdi. Şiir gecelerinde dönemin en ünlü şairleri bazen sahneye çıkıp ününe ün katmış olan şiirlerini okur, bazen de masaya getirilen mikrofondan seslenirlerdi meyhane sakinlerine.”
Gaskonyalı Toma’nın hem yerli hem de yabancı müşterisi eksik olmazdı. Birçok dilde şarkı söyleyen Toma, misafirlerinin masalarına memleketlerinin bayraklarını koyar, elinde mikrofonuyla gazino içinde gezer ve her masanın başında durarak o ülkenin popüler şarkılarını seslendirirdi.
Yıllarca çatısı altında İstanbullulara keyifli zamanlar yaşattıktan sonra 1973’te Bebek’ten ayrılan Gaskonyalı Toma, Ağustos 1988’de Çeşme’de hayata gözlerini yumdu.
Burhaneddin Ölker, “Gaskonyalılar”, İstanbul Ansiklopedisi, c. 11 (İstanbul: İstanbul: Koçu Yayınları Mehmed Koçu, 1971): 6007-6008.
Vefa Zat, Biz Rakı İçeriz (İstanbul: Overteam Yayınları, 2008), 126.
Vefa Zat, “Gaskonyalı Toma’nın Sosyetik Meyhanesi”, Meyhanedeyiz Biz, https://meyhanedeyiz.biz/yazilar/gaskonyali-tomanin-sosyetik-meyhanesi [19.06.2020].
Mualla Mezhepoğlu’yla 15 Ocak 2018 tarihinde Bebek’te yapılan sözlü tarih görüşmesi.
İbrahim Bedizci ve Taha Güzgün’le 19 Ocak 2018 tarihinde Bebek’te yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Haluk Yiğiter’le 12 Ekim 2021 tarihinde Bebek’te yapılan sözlü tarih görüşmesi.