Bestekar, kemani ve kânuni Tatyos Enkserciyan 1858 yılında Ortaköy’de dünyaya geldi. İlköğrenimini Tarkmanças Ermeni Mektebi’nde tamamladıktan sonra, hem ailesinin geçimine katkıda bulunmak hem de bir zanaat öğrenebilmek için küçük yaşta çalışmaya başladı. Önce bir çilingirin, ardından bir savat ustasının yanında çıraklık yaptı. Ne var ki genç Tatyos esas becerisini kilit veya gümüş tezgahlarında değil, kısa bir süre sonra kanunun ve kemanın tellerinde gösterecekti.

Ortaköy’deki çocukluğu boyunca musikiyle iç içe büyümüş, başta babası ve dayısı olmak üzere ailesindeki müzisyen ve sanatçıların etkisinde kalmıştı. Babası Manuk Enkserciyan, Ermeni Kilisesi mugannilerindendi. Ancak Tatyos, ilk musiki ve kanun derslerini dönemin meşhur kânunilerinden biri olan dayısı Movses Papazyan’dan, keman derslerini ise “Kör Sebuh” ismiyle de bilinen ünlü bestekar Kemani Sebuh’tan aldı. Bu alandaki ilgisi ve yeteneği, onun daha derinlemesine eğitimler almasının, dönemin ünlü sanatçılarıyla tanışmasının, hatta kanunuyla özel musiki toplantılarına davet edilmesinin de önünü açtı.

1880’lere gelindiğinde, artık çeşitli saz topluluklarının bir üyesi olarak kentin önde gelen kıraathane ve gazinolarında fasıl gecelerinin aranan kânunilerinden birine dönüşmüştü. Kısa süre içinde, kanunun yanında artık “kemani” unvanıyla da anılmaya başlamış, çok rağbet edilen ve elden ele dolaşan şarkılar bestelemiş, fasıl heyetleri idare etmiş, Boğaziçi’nin renkli mehtap gezilerinden yalılardaki içkili eğlencelere kadar önemli toplantılarda boy gösterir olmuştu. Bazı kaynaklar, sanatını icra ettiği eğlence ortamlarının koşulları gereği, Tatyos Efendi’nin alkole karşı düşkünlüğüne ve geçimsiz, huysuz, kırıcı tavırlarına vurgu yapsa da, kendisinin bir o kadar sevimli, centilmen ve çevresine karşı saygılı olduğunu anlatanlar da vardı.

Çoğunun güftesi de kendisine ait pek çok saz semaisi ve şarkı besteleyen, iyi bir nota bilgisine sahip olan ve önemli bestekarlar yetiştiren Tatyos Efendi’nin eserlerinin büyük bir kısmı (bazı kaynaklara göre kendi umursamazlığı yüzünden) kaydedilmedi ve zaman içinde unutuldu. Sanatçının günümüze kadar ulaşan belki de en bilinen şarkısı, 1913 yılındaki ölümünden kısa bir süre önce uşşak makamında bestelediği Gamzedeyim Deva Bulamam adlı eseriydi.

Levon Panos Dabağyan, Sanat Dünyamızda Ermeniler (İstanbul: Yedirenk Yayınları, 2012), 164-167.
Nuri Özcan, “Tatyos Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 40 (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011): 173-174.
Namık Sinan Turan ve Bilen Işıktaş’la 10 Kasım 2021 tarihinde Beyazıt’ta yapılan sözlü tarih görüşmesi.