1950’lerin ortasına kadar, Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi ile bugün Deniz Müzesi’nin kullandığı eski maliye binasının arasında çift cepheli anıtsal bir çeşme vardı. Bir tarafı Tramvay Caddesi’ne, diğer tarafı Barbaros Hayrettin Paşa Anıtı’na bakan bu çeşme, ismini II. Mahmud’un eşi ve Abdülmecid’in annesi Bezmialem Valide Sultan’dan almıştı.
Yaşamı boyunca cömertliği ve yardımseverliğiyle tanınan, oğlunun padişahlığı sırasında kendisine bağlanan gelirleri hayır amacıyla kullanan Bezmialem Valide Sultan, ülkenin dört bir yanında yetimlerin, yoksulların ve hükümlülerin koşullarının iyileştirilmesi için önemli eserler ve vakıflar meydana getirmişti. Yaptırdığı okul, cami ve hastanelerin yanında çeşmelerin de önemli yer vardı ve bunlardan üçünü Beşiktaş’a inşa ettirmişti. Biri Vişnezade’de, biri Serencebey’de, biri de Sinanpaşa Cami’nin tam karşısında, Hasanpaşa Karakolu’nun hemen yanındaydı.
Dolmabahçe ile Çırağan’ı birbirine bağlayan ana yol üstündeki bu çeşme, sanatsal özelliklerinin yanında, çevresindeki beşeri ve ticari hareketlilik vesilesiyle aynı zamanda hayli işlevseldi de. Yakınındaki mahallelerin sakinleri uzun yıllar buradan su tedarik edebildikleri gibi, 1940’ların başına kadar denize bakan cephesinde “Deve Meydanı” olarak anılan çok işlevli gümrük alanının da gelip gidenleri için önemli bir uğrak noktasıydı.
Çeşme, 40’lı yılların ilk yarısında gerçekleşen Kırdar Düzenlemeleri kapsamına alınmamış ve yanı başındaki karakol ile çevresini saran akar binalarının uğradığı yıkımlardan kurtulmayı başarmıştı. Buna karşın, yaklaşık 10 yıl boyunca yeni düzenlenen meydanın bir kenarında tek başına yaşamaya devam ettikten sonra, 1950’lerin ikinci yarısında gerçekleşen Menderes İmarı’ndan kaçamadı. Tramvay Caddesi’nin motorlu araç trafiğine göre genişletilmesi sürecinde, Bezmialem Valide Sultan Çeşmesi de bu projeden nasibini aldı ve caddeye bakan kısmı kesilerek Maçka’ya, Harbiye Açıkhava Tiyatrosu’nun karşısına dikildi. Çeşmenin denize bakan diğer yarısı ise iki yıl sonra yerinden söküldü. Bu kısmın parçaları, en son 2009 yılında İSKİ’nin Bahçeköy’deki tesislerinin bahçesinde görüldü.
Hüdai Şentürk, “Bezmialem Valide Sultan”, Türk İslam Ansiklopedisi, c. 6 (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992): 108-113.
Süleyman Faruk Göncüoğlu, Beşiktaş Meydanı ve Çevresinin Değişim Hikayesi (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yayınları, 2019), 11-12, 19-25.