+90 (212) 347 24 25

18. MEKTEP / BÜYÜK ESMA SULTAN İLKOKULU
Benim de anlatacaklarım var!

İsmini, III. Ahmed’in kızı Esma Sultan’dan alan ve günümüzdeki adıyla Türkali mahallesinde bulunan okul, Esma Sultan’ın buradaki konağında açıldı. Bazı kaynaklarda bu okulun 1913’te hizmete girdiği belirtilse de, Devlet Arşivleri’nde ulaşılan belgeler aslında daha erken bir tarihte faaliyette olduğunu gösteriyordu. Örneğin 1911 tarihli bir belgede, Beşiktaş Esma Sultan Mekteb-i İbtidaisi muallimi Hasan Tahsin Efendi’nin maaşından söz edilirken, 1904 tarihli başka bir belgeye göre, Beşiktaş Esma Sultan Mekteb-i İbtidaisi muallimlerinden Hafız Mustafa Efendi vefat etmiş ve onun yerine Mehmed Muzaffer Efendi görevlendirilmişti. Demek ki okul, en azından 20. yüzyıl başından beri faaldi ve aynı ismi taşıyordu.

İmparatorluğun sonunu getiren On Yıllık Savaş dönemi boyunca okuldaki eğitim faaliyetleri hakkında fazla bilgi olmasa da, bazı veriler okulun çalışmaya devam ettiğini gösteriyor. Örneğin 1910’da dünyaya gelen Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendisi Sabiha Gürayman bu okulu bitirdiğine göre, Esma Sultan Mektebi I. Dünya Savaşı ve Mütareke Dönemi’nde de eğitim öğretim çalışmalarını sürmüştü. Bu döneme ait başka bir veri ise okulun statüsüyle ilgili. Hem Gürayman buradan mezun olduğuna hem de muallime Hatice Hayriye Hanım 1919-1922 arasında burada görev yaptığına göre, okul kuruluşundan bir süre sonra kız çocuklara eğitim verilen bir inas mektebine dönüştürülmüş ya da erkekler ve kızlar için iki ayrı mektep halinde çalışmıştı. Eğer erkek öğrenciler için ayrı bir çatı korunmuş olsa bile, bu kısım muhtemelen uzun ömürlü olmadı çünkü Jacques Pervititch de, 1922 tarihli İstanbul haritalarında okulun bulunduğu alanı Türk kız çocuklarının devam ettiği Esma Sultan Okulu ismiyle kaydetmişti.

Cumhuriyet döneminde ilköğretim kurumlarının numaralandırılmasıyla bu okul 18. Mektep adını aldı fakat 30’lu ve 40’lı yılların gazetelerinde Büyük Esma Sultan ismiyle de anılmaya devam etti. Mahallede çıkan bir yangın sonucunda pek çok konut gibi okulun bulunduğu tarihi konak da harap olunca, öğrenciler bir süreliğine Çırağan’daki eski Harem-i Hümayun Dairesi’ne taşınmak zorunda kaldılar. Bir süre sonra, okulun bulunduğu Camgöz (daha sonra Behçet Necatigil) Sokak ile Uzuncaova Caddesi arasındaki alana iki betonarme bina inşa edildi ve Büyük Esma Sultan İlkokulu öğrencileri yeniden Türkali mahallesine döndüler. Bu iki betonarme binadan biri Büyük Esma Sultan, diğeri ise Sinanpaşa İlkokulu için yapılmıştı.

80’li yıllarda Sinanpaşa İlkokulu lağvedilince, öğrencileri Büyük Esma Sultan İlkokulu bünyesine nakledildiler. Ihlamur, Türkali, Abbasağa, Sinanpaşa, Muradiye ve diğer merkez mahallelerde doğup büyüyen sayısız çocuğun okuma yazmayı öğrendiği, belki ilk arkadaşlık deneyimlerini tattığı ve hayata hazırlandığı Büyük Esma Sultan İlkokulu, takip eden yıllarda orta öğretim kurumuna dönüşse de, bir asrı uzun süredir aynı yerde ve aynı isimle yaşamaya devam ediyor.

Ahmed Ağın, Saraylarımız, c. 1, s. 3 (İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası, 1965), 158.
Beşiktaş Esma Sultan İbtidai Mektebi Muallim-i Evveli Hasan Tahsin Efendi'nin maarif tahsisatından aldığı maaş miktarının bildirildiği. 1329/1911. TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. BOA.MF.İBT. No: 311-47.
Beşiktaş'ta Esma Sultan Mekteb-i İbtidaisi Muallim Hafız Mustafa Efendi'nin vefatıyla yerine Mehmed Muzaffer Efendi'nin tayin edildiği. 1322/1904. TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. BOA.MF.MKT. No: 822-16.
Nuri Güçtekin, “İstanbul Maarif Sicilleri’nde gınâ-mûsiki muallimlerine ait biyografiler (1894-1931)”, Rast Müzikoloji Dergisi, c. 8, s. 2 (2020): 2412-2443.
Mualla Mezhepoğlu’yla 15 Ocak 2018 tarihinde Bebek’te yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Erdoğan Agan’la 12 Mart 2021 tarihinde Balmumcu’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Faika Kalafat’la 24 Mayıs 2021 tarihinde Etiler’de yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Rengigül Ural’la 15 Haziran 2021 tarihinde Suadiye’de yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Ferhan Yadigar’la 25 Haziran 2021 tarihinde Heybeliada’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Aytaç Aysel’le 27 Haziran 2021 tarihinde Levent’te yapılan sözlü tarih görüşmesi.

Fotoğraflar, Belgeler, Kupürler