İstanbul’da 19. yüzyılın ikinci yarısında atların çektiği tramvaylarla başlayan toplu ulaşım, 1914 itibariyle atların sahneden çekilmesiyle tamamen elektrikli tramvaylarla yürütülmeye devam etti. Tramvay hatları, kentin Avrupa yakasında üç ana mıntıkaya ayrılmıştı: İstanbul, Şişli ve Boğaziçi. Bu mıntıkalar içinde kurulan tramvay hatlarının öncelikli amacı, Suriçi’ne uzak yerleşim bölgelerini, kentin ticari merkezleri sayılan Fatih, Sirkeci, Eminönü ve Karaköy’e bağlayabilmekti. Başka deyişle, 1910’lar ve 1920’lerde faaliyette olan tüm hatların bir ucu mutlaka bu ticari merkezlere uzanıyordu.

Boğaziçi mıntıkasında çalışan üç hat vardı: 34 Numaralı Beşiktaş-Fatih, 22 Numaralı Bebek-Eminönü ve 23 Numaralı Ortaköy-Aksaray. Erken Cumhuriyet yıllarının Ortaköylülerini karadan “İstanbul’a” ulaştıran başlıca vasıta 23 numaralı bu tramvaydı. İşine, okuluna, alışverişe veya bir yakınına misafirliğe gidenler, genellikle ilk seferi sabah saat 5 buçuk civarında, akşamki son seferi ise saat 10 ile 11 arasında hareket eden bu tramvayı kullanırlardı. Öndeki vagonun “birinci”, arkadaki vagonun “ikinci” mevki olduğu, yolcu sayısının arttığı nadir zamanlarda üçüncü vagonun da eklendiği bu tramvay, Ortaköy’e kadar geldikten sonra yolcularını indirir fakat caddenin darlığı nedeniyle yeni seferi için manevra yapamazdı. Dönemin vatmanlarının marifetiyle, raylar üzerinde vagonların sırasını değiştirerek yeniden Aksaray yönüne doğru harekete hazırlanırdı.

Yıllar boyu arkasından sarkan çocukları eğlendiren, kopan telleri nedeniyle sık sık yolcularını bekleten, zaman zaman raydan çıkarak veya bir otomobille çarpışarak önemli kazalara karışan 23 Numaralı Ortaköy-Aksaray Tramvayı, yüzyılın başında atlardan devraldığı rolünü 50’li yıllarda ithal edilen otobüslere bıraktı. Bir zamanlar Çırağan’dan başlayıp Kuruçeşme’ye kadar uzanan yolun Tramvay Caddesi ismiyle anılmasını sağlayan bir devrin bu önemli ulaşım aracı, bir daha Boğaziçi sahiline geri dönmedi.

Ercan Karakoç, “Cumhuriyet Döneminde İstanbul’da Ulaşım”, Büyük İstanbul Tarihi, c. 6 (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yayınları, 2016): 502-533.
Sertaç Kayserilioğlu, Dersaadet’ten İstanbul’a Tramvay, 2. bs. (İstanbul: İETT Genel Müdürlüğü Yayınları, 2003), 172-177.
Emilios Kumvopulos’la 17 Temmuz 2020 tarihinde Mecidiye’de yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Ehat Can’la 24 Aralık 2020 tarihinde Balmumcu’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Mustafa Kesim’le 6 Ocak 2021 tarihinde Balmumcu’da yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Haçik Gökçeoğlu ve Aret Taşçıoğlu’yla 25 Mart 2021 tarihinde Mecidiye’de yapılan sözlü tarih görüşmesi.
Zafer Ertan’la 10 Aralık 2021 tarihinde Mecidiye’de yapılan sözlü tarih görüşmesi.